KADI BURHANETTİN ŞİİRLERİ
GAZEL
Hüseynî lâ’lün içün ben kana boyanayum he mi?
Gözümün yaşı seyl olsun odına yanayum he mi?
Niçe bir kanaya gönlüm nigârâ leblerüniçün,
Hele şimdi ele girdi, lebünden kanayum he mi?
Ömür ben anı bilürem ki senünle geçe yârâ,
Tapundan ayru demleri ömürden sanayum he mi?
Nigârâ tavşan uyhusın virür câdû gözün bana;
Velî gamzelerün dürder ki ben uyanayum he mi?
Gönülde iki sevgü sığduğı yohdur bilür meğer,
Seni sevdi gönül candan begüm usanayum he mi?
*
KANDESİN
Gönülüme ben dedim ki kandesin
Gamzesinün oklarıyla kandasın
Gîsusiyle bende düşdüm dir gönül
Didüm ana n’ ola çünki bendesin
N’ ola öpdüm gözüme sürdüm seni
Sen dahi ‘ âlemde bir tur-vendesin
Bendesin sen bendeyim ben tapuna
Bendeyim ben niçe ki sen bendesin
Gözlerüm giryân ü biryândur gönül
Leblerün şekker özün pür-handesin
HAKK NE YAZMIŞ İSE EZELDE BOLUR
Hakk ne yazmış ise ezelde bolur
Göz neni ki görecek ise görür
İki’ âlemde Hak’ a sığınmışuz
Tohtamış ne ola yâ Ahsah Temur
*
HEVÂ Kİ ŞOL SENEMÜN ZÜLFİNİ MÜŞEVVEŞ İDER
Hevâ ki şol senemün zülfini müşevveş ider
Kohusını irürür bu dimâğuma hoş ider
Hevâsı varlığumun toprağın göğe savurur
Ağzının suyı yürekde yüz bin âteş ider
Eni ki zülfi keşişleri eyledi gönüle
Cihânda ancılayın işi kankı ser-keş ider
Bili kılı ne vücûdı ki saldı gîsûma
Zihî kol yarar onı özine ohşaş ider
Yüzünle gülşen içinde yanar gülün ciğeri
Anunçün ana sabâ şeb-nemün suyın reş ider
Sabâ hikâyet ider bülbüle cemâlünden
Kaçan ki yırta yahasını gonca ol gaş ider
Ne ki iderse gözün dil-firîb ider sanemâ
Ne kılur ise saçun cümlesini dil-keş ider
ÖLMÜŞ TENÜME ‘ AŞKI ANUN RÛH DEĞÜL Mİ
Ölmüş tenüme ‘ aşkı anun rûh değül mi
Gamzesi ile dil dahi mecrûh değül mi
‘ Aşkıyla kavuşdı gönülüm yolına anun
‘ Aşkıyla kahilan kapu meftûh değül mi
Kirpüği ne kılduğını sen sanma mu’ ammâ
Gönülde anun yâresi meşrûh değül mi
Bin yılda eğer Nûh yaşadıyısa bin yaş
Ol yaş bana bir lâhzada memnûh değül mi
Ma’ şûk ile ‘ âşık bir olur ‘ aşk oduyıla
Mâdih dahı pes hem yine memdûh değül mi
*
TUYUĞ
DİLBERÜN İŞİ İTÂB U NÂZ OLUR
Dilberün işi itâb u nâz olur
Çeşmi câdû gamzesi gammâz olur
Ey gönül sabr it tahammül kıl ana
Yâre irişmek işi az az olur
KADI BURHANETTİN’İN HAYATI
Kadı Burhanettin (1345 – 1398) Türk devlet adamı ve Divan Edebiyatı şairi.
Kadı Burhanettin, 1345 yılında Kayseri’de doğmuştur. Kadı Burhanettin’in asıl adı Ahmet olup, babası Kayseri kadısı Şemsettin Mehmet’tir. 1365 yılında kadı olan Burhanettin Ahmet, sülalenin Kayseri’de kadılık yapan en son ferdidir.
Babasının ölümü üzerine yirmi yaşlarında Haleb’e gelen ve burada bir yıl ilmi çalışmalar yapan Kadı Burhanettin, 1364 yılında Kayseri’ye dönmüş, bir yıl sonra, yirmi bir yaşında iken Eratnaoğlu Mehmed tarafından Kayseri kadılığına getirilmiştir. Kadılığı sırasında adalete önem vermesinden dolayı halk arasında sevilmiş ve kısa zamanda memleketin her tarafına adını duyurmuştur. 1381 yılı sonunda hükümdarlığını ilan eden Kadı Burhanettin, 18 yıl hüküm sürmüş ve 1398 yılında Akkoyunlu Türkmenlerinden Karayülük Osman Bey tarafından ani bir baskında öldürülmüştür.
KADI BURHANETTİN’İN EDEBİ KİŞİLİĞİ
Kadı Burhanettin, Oğuz Türkçesinin yanında Doğu Türkçesine de hakimdir. Şiirlerinde, eski Anadolu Türkçesiyle birlikte Azeri ve Doğu Türkçesinin özellikleri de görülür. Ancak, o dönemde Osmanlı Türkçesi ve Azeri Türkçesi henüz kesin çizgilerle birbirlerinden ayrılmamıştır. Farsça tamlamalara çok az da olsa şiirlerinde yer vermiştir.
Kadı Burhanettin, İran şiirine ait mazmunları geniş ölçüde Türk şiirine getirmiş ve sık sık cinas ve tevriye sanatları yaprak Türkçenin dil ve ifade imkânlarından yararlanmıştır.
Kelime hazinesi çok geniş olan ve dili ustaca kullanan şair, şiirlerinde taklidi seslerden ve tekrarlardan yararlanarak vermek istediği mesajı daha kuvvetli hissettirmeye çalışmıştır.
Kadı Burhanettin’in pek çok gazelinin matlası cinaslıdır. Özgün benzetmeler yapan şair, daha çok beş ve yedi beyitten oluşan gazeller yazmıştır. Mazmunları kullanma açısından Kadı Burhanettin çok usta bir şair olduğu gibi, yeni buluşlar da yapmıştır.
Kadı Burhanettin, şiirlerinde daha çok aşktan, şaraptan, eğlenceden hoşlanan realist ve ihtiraslı bir insanın dünya zevklerini, sevgilinin güzellik unsurlarını işlemekle birlikte, tasavvufun düşünce ve mecazlarına da yer vererek bunları en ince şekilde ele almıştır.
Kadı Burhanettin’in şiirlerinde, mücadelelerle geçen hayatından izler görmek mümkündür. Onun yaşadığı olayların etkisiyle kaleme aldığı şiirlerinde, realist olduğu kadar savaşçı, cesur ve haşin yapısı kendini gösterir.
Şairin Türk halk şiirinde olduğu gibi cinaslı kafiyelere fazlaca yer verdiği tuyuğları da bulunmaktadır. Çoğu tasavvufi olan ve sade bir Türkçe ile yazılan bu tuyuğların bazıları ise cinassızdır. Kadı Burhanettin’in yazdığı tuyuğlar ve yaptığı cinaslı kafiyeler, onun milli zevke bağlı olduğunu gösterir.
Özellikle satranç ve ok üzerinde çok duran, iktibaslara çok az yer vermiştir. Şiirlerinde mahlas kullanmayan iki şairden biridir, diğeri Kemal Paşazade’dir.
Kaside nazım biçimini hiç kullanmamıştır. Mürettep divan kasidelerle başlar ama Kadı Burhanettin Divan’ı bu anlamda istisnadır.
KADI BURHANETTİN’İN ESERLERİ
1. Divan: Bu divanın çok büyük bir bölümü gazellerden oluşmaktadır. 14. ve 15. yüzyılda yazılmış en büyük ve en hacimli divandır. Klasik divan tertibine göre düzenlenmemiş olan Divan’da, önce gazeller sonra rubailer ve tuyuğlar sıralanmıştır. Türk şiirinde bu şekilde hacimli bir divan ancak 16. yüzyılda Zati ile görülecektir.
2. İksirü’s-Sa’adat fi-Esrari’I-İbadat: Dini bir içeriğe sahiptir, Arapçadır ve mensurdur.
3. Tercihu’t-Tavzih: Dini bir içeriğe sahiptir Arapçadır ve mensurdur.
Beyit
Er odur Hak yoluna baş oynaya
Döşekte ölen insan senin babandır
Tuyuğ
Hakka şükür koçlarun devrânıdur.
Cümle âlem bu demün hayrânıdur.
Gün batardan gün toğan yire değün.
Işk erinün bir nefes seyrânidur.